اقتصاد ایران گرفتار حلقه رکود است و در سال های اخیر برای شکستن این حلقه، روش‌های مختلفی پیشنهاد شده است، اما نقطه مشترک همه این راه‌حل‌ها این بوده است که باید به نحوی نظام بانکی اصلاح شود، چراکه نظام پولی و بانک‌ها نه‌تنها کمک حال توسعه و اقتصاد تولیدمحور نبوده‌اند که حالا خود مشکلی برای اقتصاد شده‌اند؛ آنها گرفتارتر از آن هستند که بتوانند نیروی کمکی به حساب آیند، اما معضل مطالبات معوق آنها و دخالت در بازارهای مختلف و بالا بردن میزان چرخش پول خدمات منفی بوده است که از این شبکه نشات گرفته و به شبکه‌های غیرمولد اقتصادی کمک کرده است.

در روزهای گذشته نیز در شبکه‌های مجازی تصاویر و ویدیوهایی منتشر شده که نشان می‌دهد تجمعی مقابل شعب برخی بانکها شکل گرفته و مردم برای دریافت سپرده‌های خود تلاش می‌کنند. اما دکتر احمد مجتهد، رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی در واکنش به این شایعات مبنی بر ورشکستگی بانک ها گفت: برخی از این شایعات درپی اقدام اخیر بانک مرکز در رابطه با ساماندهی بازار غیرمتشکل پولی تشدید شده است و تاکنون چنین اتفاقی برای هیچ یک از بانکها رخ نداده است.

وی ادامه داد: بانک‌ها در شرایط کنونی، به دلیل بحران رکود اقتصادی که در کشور وجود دارد به خصوص در رابطه با اخذ مطالباتی که بانکها از دولت و مردم دارند باعث شده بخش عمده‌ای از منابع بانک‌ها منجمد شده و در حقیقت درآمدی از آن ایجاد نشود‌شود. بخش دیگری از این مشکل نیز به دلیل عدم خروج بازار مسکن از رکود است. زیرا مسکن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اقتصادی را درگیر می‌کند.

وی افزود: عوامل فوق از جمله مواردی است که باعث شده بانکها با کمبود نقدینگی مواجه شوند. البته در این میان موسسات اعتباری و غیرمجوزدار مستثنی هستند چرا که نخست از نظارت کافی از طرف بانک مرکزی برخوردار نیستند و سپس برخی موسسات حساب و کتاب مشخصی ندارند.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی در خصوص اینکه ورشکستگی بانکها موجب می شود مردم نگران شده و برای خارج کردن سپرده های خود اقدام کنند، گفت: هنگامی که سپرده‌ها از بانک خارج شود به کجا می‌رود؟ اگر به یک بانک دیگر برود بنابراین طبیعی است که خروج سپرده از کل نظام بانکی نداریم. در حال حاضر به دلیل نرخ سود واقعی بالا، مناسب‌ترین گزینه برای سرمایه‌گذاری بانک‌ها هستند.

به گفته مجتهد نکته بعد در رابطه با این موضوع، بحث ریسک است. ریسک سیستم بانکی در مقایسه با سایر فعالیت‌های اقتصادی معمولاً خیلی کم است. سرمایه در سایر بازارها مانند بازار مسکن، بازار ارز یا طلا هم از ریسک بالایی برای سرمایه‌گذاری برخوردارند، هم قدرت نقد‌شوندگی کمتری نسبت به بانک‌ها دارند. همچنین بورس اوراق بهادار نیز با توجه به اوضاع اقتصادی و رکود سود دهی بالایی ندارد.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی مقصر اصلی رقابت ناسالم بانک‌ها را موسسات مالی و اعتباری غیرمجاز و غیرمنضبط و موسسات مجاز متخلف دانست و گفت: هدف دولت از تاسیس موسسات مالی و اعتباری کاهش هزینه‌های تولید در تامین مالی بود و نباید این موضوع به محلی برای تخریب فعالیت‌های سالم بانکی کشور بدل شود. به گفته وی اصلاح ساختار بانکی و افزایش توان وام‌دهی بانک‌ها را مهم‌ترین برنامه‌ بخش بانکی دانست و گفت: باید با نظارت موثر بانک مرکزی و همکاری سایر نهادهای حاکمیتی بتوانیم جلو فعالیت مخرب بانک‌های متخلف و موسسات غیرمجاز را بگیریم.

وی ادامه داد: این موسسات با پرداخت سودهای بالا توانسته اند حجم گسترده ای از سرمایه و سپرده های فراوانی را جذب کنند اما با توجه به رکودی که در کشور حاکم است سود چندانی را به دست نیاورده اند. بنابراین قدرت پرداخت آنچه متعهد شدند را ندارند.

وی افزود: متاسفانه مردم با انگیزه کسب پول بیشتر به سراغ این موسسات رفته و با نرخ 20 تا 30 درصد سپرده تشکیل می دهند در صورتیکه موسسات فوق قادر به پرداخت سود و یا حتی اصل سپرده ها نیستند.

مجتهد در خصوص نقش انجماد منابع و دارایی های سیستم بانکی در بدهی بانکها گفت: در میان انبوه مسائل و مشکلاتی که امروز گریبان‌گیر نظام بانکی است، موضوع مطالبات معوق یا دارایی‌های غیرجاری و منجمدشده در ترازنامه بانک‌های کشور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. از آنجا که اقلام معوق مستقیماً در ایجاد مشکل نقدینگی و ظهور تنگنای اعتباری اثر دارد، این موضوع برای هر یک از بانک‌ها جنبه حیاتی دارد.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی ادامه داد: عوامل درونی و بیرونی موثر بر شکل‌گیری مطالبات معوق باعث شده است در سال‌های اخیر رشد مطالبات معوق و انباشت این دارایی‌های سمی، نظام بانکی را در شرایطی قرار دهد که از استانداردهای قابل قبول دنیا فاصله بگیرد. منابع قفل‌شده بانک‌ها اکنون به لحاظ حجم و کیفیت پایین این‌گونه دارایی‌ها نظام بانکی کشور را در مرز هشدار قرار داده است و بیم آن می‌رود که از کارآمدی بانک‌های ما بکاهد.

به گفته وی از سوی دیگر بانک مرکزی با تعیین دستوری نرخ سود سپرده ها و تسهیلات موجب شده بانکها با کمبود نقدینگی مواجه شوند. چرا که هزینه تمام شده بانکها بالای 21 درصد است بنابراین پرداخت تا 22 درصد برای تسیلات 18 درصدی اصلا سودآوری نداشته بلکه زیان هم دارد.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی اظهار کرد: عمده مشکل بانکها در شرایط کنونی تضاد نرخ هایی است که توسط بانک مرکزی تعیین می شود. در کشورهای دیگر در چنین موقعیتی موسساتی تحت عنوان مدیریت دارایی ها، توسط بانک مرکزی تعیین می شوند و دارایی های منجمد بانکها را خریداری می کنند و زمانی که شرایط بهتر شد دوباره به خودشان می فروشندبدین ترتیب مشکل نقدینگی بانکها حل می شود.

وی در خصوص اینکه آیا ادغام بانکها می تونه کمک کننده باشد، گفت: بحث ادغام بانک‌ها، اگر با توجه به شرایط اقتصادی و ملاحظات آن، انجام نشود، نتیجه‌ای جز شکست در پی نخواهد داشت. در خصوص ادغام بانک‌ها چند مدل وجود دارد. در مدل نخست، اگر دو بانک کوچک و زیان‌ده با هم ادغام شوند، در نتیجه مشکلات این بانک‌ها نیز جمع می‌شود و نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی اضافه کرد: اگر یک بانک بزرگ که شرایط مناسب دارد، با یک بانک کوچک نامناسب ادغام شود، این شرایط موجب ضرر سهامداران و سرمایه‌گذاران بانک بزرگ می‌شود، و گزینه منطقی نیست و مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. مگر اینکه دولت در کنار این موضوع سیاست‌های مناسبی را طراحی کند، تا انگیزه برای بانک‌ها ایجاد شود. این تجربه‌ای است که برای بانک‌های بزرگ کشور ما رخ داده و با ادغام بانک‌ها و موسسات نامناسب، چالش‌هایی برای بانک‌های ما ایجاد شد.

به گفته وی  اما اگر این موضوع به شکل داوطلبانه و غیردستوری باشد، طرفین می‌توانند بر سر موضوعاتی توافق کنند که برای هر دو بازی برد-‌برد باشد، اما اگر توافق به شکل دستوری باشد، نه‌تنها موجب ساماندهی بانک‌های ضررده ما خواهد شد، بلکه بانک‌هایی که وضعیت مناسب‌تری نیز دارند با مشکل و چالش روبه‌رو می‌شوند. این موضوع در شرایطی که بانک‌های کشور، در وضعیت نامناسبی به لحاظ منابع نقدشونده روبه‌رو هستند، نمی‌تواند گزینه مناسبی باشد.

رئیس سابق پژوهشکده پولی و بانکی در خصوص اینکه تصور می شد بعد از برجام به شبکه جهانی متصل بشیم اما با ورشکستگی بانک ها ممکن است10تا 15 سال دور از این سیاست دور شویم، گفت: در ابتدا خواهش می کنم از لغت ورشکستگی بانکها استفاده نکنید چرا که چنین امری تحقق پیدا نکرده بلکه باید به جای آن می توان گفت بانکها دچار بحران شده اند. نکته دیگر آن است که نیازی نیست همه بانکهای ما ارتباط بین المللی داشته باشند.

وی افزود: چرا که برخی بانک ها می توانند از این قاعده پیروی نکنند و تعداد محدودی از بانک ها که از نظر بانکهای خارجی معتبر هستند ارتباط بین المللی داشته باشند. قانون بدین شکل است که ابتدا بانکها برای عملیات ریالی مجوز می گیرند و سپس عملیات بین المللی در مراحل بعدی در اختیار آنها قرار می گیرد تا بانک ها توانایی لازم را کسب کنند.

به گفته وی برخی بانکهای ایرانی در خارج از کشور شعب و نمایندگی دارند و در برخی هم از ال سی استفاده می کنند حتی در زمینه سوییفت هم مشکلی وجود ندارد اما باید از این نکته غافل نشد که تنها تعدادی از بانکها از این موقعیت استفاده می کنند، بانک هایی که مورد تایید KFC قرار گرفته و از مقررات آنها پیروی می کنند.